Ο ΜΥΛΟΣ ΤΟΥ ΚΟΥΝΕΛΗ - ΝΙΚΟΛΕΤΟΠΟΥΛΟΥ ΣΤΟ ΛΑΤΤΑ ΠΗΝΕΙΑΣ

Επιμέλεια καταγραφή: Ηλίας Τουτούνης

Τα απομεινάρια του νερόμυλου και της νεροτριβής ή ντριτσέλας, που βρίσκονται νοτιοδυτικά του χωριού Λάττα Πηνείας, του δήμου Ήλιδας, τελευταία αναφέρονται ως ο μύλος ιδιοκτησίας κάποιου ονόματι Μιχάλη και Αμαλίας Κουνέλη.

Ο μύλος ήταν χρονιάρης, δηλαδή η ροή του νερού που έδινε την κίνηση, ήταν συνεχής και αδιάκοπη χειμώνα –καλοκαίρι. Υπήρχαν και ξερόμυλοι ή κουτσόμυλοι, που ήσαν χτισμένοι σε ξερολάγκαδα  και ήσαν εποχιακοί, δηλαδή δούλευαν όσο καιρό είχε το λαγκάδι νερό ικανό να δουλέψει ο μύλος. Αυτά τα λαγκάδια το καλοκαίρι στέρευαν από νερά τους και τοιουτοτρόπως οι μύλοι έμεναν ανενεργοί, μέχρι τον επερχόμενο χειμώνα. Το ίδιο συνέβαινε και με τις νεροτριβές. Η αξία του χρονιάρη μύλου, ήταν διπλάσια και τριπλάσια, από αυτή του ξερόμυλου. Επίσης όσο πιο κοντά ήταν στα χωριά και όσο πιο εύκολη ήταν η προσβασιμότητα προς αυτούς, τόση περισσότερη αξία αποκτούσε.

Αρίφαγα δια γρόσια 2.000,

Ο εν λόγο μύλος στο χωριό Λάττα, κατά τα τελευταία χρόνια της τουρκοκρατίας ανήκε στην ιδιοκτησία του Λαλαίου τουρκαλβανού Ταχήρ αγά, ο οποίος εξουσίαζε τον τόπο με έδρα το Σιμόπουλο Πηνείας. Απ’ ότι γνωρίζουμε οι αγάδες ήσαν και ιδιοκτήτες όλων των μύλων της περιοχής των. Ο Ταχήρ τον δώρισε στον γαμπρό του Αρίφαγα.

Κατά το έτος 1824 η προσωρινή διοίκηση της Ελλάδας επειδή είχε τεράστιες ανάγκες χρημάτων για τον αγώνα και δια του Υπουργού της Οικονομίας Νικ. Πονηροπούλου, προκήρυξε δημοπρασία περί εκποίησης των Εθνικών φθαρτών κτημάτων της επαρχίας Γαστούνης, που ανήκαν άλλοτε στους Τούρκους.

ΕΚΠΟΙΗΣΗ ΕΘΝΙΚΩΝ ΚΤΗΜΑΤΩΝ

Μετά την απελευθέρωση του Έθνους, η περιουσία των Τούρκων, αυτοδίκαια περιέρχεται στα χέρια του νεοσύστατου Ελληνικού κράτους. Το κράτος ένεκα του πολέμου αποπειράται να εκποιήσει μέρος της περιουσίας του, λόγω του ότι τα ανύπαρκτα ταμεία του ήσαν άδεια και οι ανάγκες του τεράστιες.

Περίοδος Γ΄               

 Αριθ. 24

                    Προσωρινή διοίκησις της Ελλάδος

Προς το Έξοχον υπουργείον της Οικονομίας.

Το επαρχείον Γαστούνης μετά των εκτιμητών και δημογερόντων εις έλλειψιν των επιστατών και των προσεξόδων.

Γνωστοποιηθείσης ότι κατά τον περί εκποιήσεως Νόμον υπ’ αριθ. 32 και κατά την υπ’ αριθ. 3997 διαταγήν του Εξόχου τούτου Υπουργείου γενομένης δημοπρασίας προσεφέρθη παρά του ευγενεστάτου Κυρίου Γεωργίου Σισίνη τελευταία τιμή δια τα ακολούθως σημειωθέντα εθνικά φθαρτά κτήματα ταύτης της Επαρχίας (δηλαδή): Δια τον μύλον εις το χωρίον Μαρκόπουλον γρόσια 6.000, δια τον άλλον του ποτέ Χασάναγα εις το χωρίον Τραγανόν γρόσια 12.000, δια τον άλλον ονομαζόμενον της Νεράντζης γρόσια 3.000, δια τον άλλον εις Καλύβια Παλιόπολης γρόσια 5.000, δια τον έτερον εις Μουσουλούμπεη γρόσια 8.000, δια τον έτερον εις Μπρούμα γρόσια 5.000, δια τον άλλον εις Παλιομπαρμπάσαινα γρόσια 12.000, δια τον χαλασμένον της Γαστούνης γρόσια 1.900, δι’ όμοιον της Κελεβής γρόσια 1.600, δι’ όμοιον του Πυρί γρόσια 1.000, δι’ όμοιον των Ισουφακιά εφέντη και Αρίφαγα δια γρόσια 2.000, δι’ όμοιον εις χωρίον Καγκάδι γρόσια 900, δια τον έτερον εις το χωρίον Ψάρι γρόσια 1.000, συμποποσούμενοι όλοι οιο μύλοι δέκα πέντε δια γρόσια ως άνωθεν 60.900.

Προς τούτοις δε και δια εργαστήρια δέκα πέντε από του μύλου του Ισούφη το πηγάδι εως εις τον φούρνον του Σεμπετήμπεη, όπου κατοικεί ο Σπήλιος γρόσια 1.000. Έτι δε και δια τον φούρνον πλησίον εις του Μουσουρλού, κολλητά με τα δύο εργαστήρια γρόσια 2.800. Ακόμα δε και δια τα εργαστήρια, που είναι εγγύς του Αχμέτ εφέντη μαζί με του Μεχμέτ γρόσια 1.800 και δια τον έτερον φούρνον του Μουχατίμπεη γρόσια 1.000. Προσέτι δε και τα δύο εργαστήρια του Χασάν εφέντη με την περιοχήν τους γρόσια 2.000 και δια τον ανεμόμυλον του Τροουμπέ γρόσια 2.000 και ούτως συμποσούνται τα ειρημένα γρόσια 78.700. Όθεν ειδοποιείται το Έξοχον Υπουργείον να ενεργήση την τελευταίαν πώλησιν κατά τον περί εκποιήσεως Νόμον προς ασφάλειαν του.

                                         Εν Γαστούνη 25 Οκτωβριόυ 1824

                                                                              Ο  Έπαρχος Γαστούνης

                                                                        Ανδρέας Καλαμογδάρτης

Οι εκτιμηταί

Δ. Ταγκόπουλος

                                                               Ο αρχιτέκτων

                                                      Κάρολος Δρακόπουλος

Οι Δημογέροντες

Διαμ. Δημακόπουλος

Κών. Σταντούκος

Μετά την απελευθέρωση αγοράστηκε και πέρασε στα χέρια ενός από την Ρούμελη, που ονομαζόταν Χριστόφορος Ρούμπος και τον ήξεραν ως Ρουμελιώτη. Μετά τον Ρουμελιώτη για αρκετά χρόνια πέρασε στα χέρια του Χρυσικού.  Χρυσικός λεγόταν κάποιος Νικολετόπουλος, ο οποίος κατέφθασε απο την Στεμνίτσα της Γορτυνίας με τά την επανάσταση του 1821. Το επάγγελμά του ήταν αργυροχρυσοχόος και χάρη στο επάγγελμα που ασκούσε όνομάζονταν Χρυσικός. Όμως όταν έφθασε στην Ηλεία μετονομάσθηκε σε Νικολετόπουλος, για αγνώστους λόγους. Κάποια εποχή μεταξύ άλλων μύλων είχε ενοικιάσει αυτόν τον μύλο και αργότερα τον Καλογερόμυλο που ανήκε στην Ιερά Μονή Νοτενών από τον ηγούμενο Παπαρσένιο και έτσι ο μύλος ονομάσθηκε του «Χρυσικού». Οι ιδρυτές της οικογένειας αυτής ήσαν τα αδέλφια Παναγιώτης και Κώστας Νικολετάκος ή Νικολέτος, που κατάγονταν από το Γύθειο Λακωνίας. Στην Επανάσταση του 1821 τα δύο αδέλφια ακολούθησαν τον Κολοκοτρώνη στη Μάνη και αργότερα ήρθαν μαζί του στην Τρίπολη. Τότε, για ασφάλεια, μετέφεραν και τις οικογένειες τους στη Στεμνίτσα Αρκαδίας, ενώ άλλαξαν και το επώνυμό τους σε Νικολετόπουλος. Επειδή γνώριζαν την τέχνη του μυλωνά, προσέφεραν σπουδαία υπηρεσία στον αγώνα, με την μετατροπή και λειτουργία των αλευρόμυλων της περιοχής σε μπαρουτόμυλους. Έλαβαν μέρος μαζί με άλλους Αρκάδες στη μάχη στο Πούσι και σ’ άλλες μάχες. Κατείχαν τους στρατιωτικούς βαθμούς τους, o Παναγιώτης Αξιωματικού Α’ και o Κώστας του Αξιωματικού Β΄.

Μετά την απελευθέρωση, το ελληνικό κράτος για τις υπηρεσίες τους στην εθνική υπόθεση, τους παραχώρησε τσιφλίκι στο Βαρθολομιό, όπου εξέτρεφαν κατσίκια και χοίρους. Όμως σε μια υπερχείλιση του Πηνειού τα ζώα πνίγηκαν και οι Νικολετόπουλοι εγκατέλειψαν τον κάμπο και πήγαν και εγκαταστάθηκαν στο χωριό Αντρώνι. Εκεί ασχολήθηκαν και πάλι με τους μύλους. Έστησαν αλευρόμυλο στο Αντρώνι και μπαρουτόμυλο στην τοποθεσία Μπουλμπασιάκου, κοντά στην Καρυά της Πηνείας. Επίσης ασχολούνταν με την κατεργασία μετάλλων, ιδίως ασημικών και χρυσαφικών, γι’ αυτό και στο Αντρώνι τους προσκόλησαν το προσωνύμιο, Χρυσικαίους ή Χρυσικούς.

(Αφήγηση στον Κώστα Παπαντωνόπουλο ή Πλιέγκα ο +Νικέας Νικολετόπουλος στις 21 Αυγούστου 2007, στο σπίτι του στο Κούμανι). Μετά πέρασε στα χέρια του Κουνέλη. Τον μύλο τον δούλευε, ένας άριστος τεχνίτης μύλων και μυλωνάς από την Γιάρμαινα, ονόματι Αποστόλης Μαρκόπουλος, με το παρατσούκλι «Κότσαλος». Αυτός γεννήθηκε το 1903 στην Γιάρμαινα, έμεινε χήρος και χωρίς παιδιά και πέθανε στις 8 Δεκεμβρίου 1982 ετών 82. Χαρακτηρίσθηκε ως γυναικάς, φιλοχρήματος και ευρηματικός πολυτεχνίτης.

Ένα τραγούδι που έχω καταγράψει, αναφέρεται στον μύλο του Λάττα και στον μυλωνά Αποστόλη. Καταγραφή Ηλίας Τουτούνης από τον αείμνηστο Θεόδωρο Μπούζη οικοδόμο, στις Τρίτη 13 Μαρτίου 1984.

Στου Λάττα σαν ενύχτωσα, στον μυλωνά παγένω, στον μυλωνά παγένω.

Βρίσκω μάννα μ’ βρισκώ τον μύλο ανοικτό, βρίσκω τον μύλο ανοιχτό τον μυλωνά χαμένο, τον μύλωνα χαμένο.

Και το μωρέ και το και το νερό στην κρεμαστή, και το νερό στην κρεμαστή λειψό και θολωμένο, λειψό και θολωμένο.

Κι’ εκά- μαννά μ’ κι εκά- εκάτσα να συλλογιστώ, κι εκάτσα να συλλογιστώ να φύγω ή να αναμένω, να φύγω ή να αναμένω.

Βλεπώ μάννα μ’ βλεπώ, βλεπώ κι εγώ τον μυλωνά, βλεπώ κι εγώ τον μυλωνά τον δόλιο Αποστόλη, τον δόλιο Αποστόλη.

Να ’ρχέ- μαννά μ’ να ’ρχέ-, να ’ρχέται στο μυλαύλακο, να ’ρχέται στο μυλαύλακο, στο αίμα βουτηγμένος, στο αίμα βουτηγμένος…

Ο Μαρκόπουλος, πέραν από την εργασία του μυλωνά, έκανε και τον πρακτικό γιατρό, έφτιαχνε κατάγματα, έβγαζε δόντια, περιποιούταν τραύματα κ.λπ. (Μαρτυρία Γεώργιος Ν. Μαρκόπουλος από την Φολόη  [πρώην Γιάρμαινα] στις 31-8-2021).

Κατά μαρτυρία του Γιάννη Ράπτη μετά από συζήτηση  με την μητέρα του Χρυσούλα, μου ανέφερε ότι μυλωνάς είχε χρηματίσει και ο Αποστόλης Μπούζης, από το Λάττα. (Μαρτυρία Γιάννης Ράπτης 1-9-2021).

Φώτο Ηλίας Τουτούνης