ΑΠΟΔΗΜΙΕΣ ΑΓΙΩΝ ΕΙΚΟΝΩΝ

Λαογραφική  μελέτη συλλογή Ηλίας Τουτούνης

Πολλές φορές, οι παλαιότεροι, μας ανάφεραν για μετακινήσεις εικόνων από ναό σε ναό αναφέροντας, ότι η τάδε εικόνα από την τάδε εκκλησιά ή μοναστήρι, για διαφόρους λόγους, έφευγε και πήγαινε κάπου αλλού σε κάποια άλλη εκκλησία.

Αρκετοί κάτοικοι, κυρίως της υπαίθρου και ιδίως κατά τις καλοκαιρινές νύκτες, που κοιμόντουσαν έξω, βλέποντας την περίεργη κίνηση μερικών κομητών* (αγνοώντας αυτό το φυσικό φαινόμενο), απέδιδαν αυτή την κινούμενη λάμψη σε θαυματουργικές και λατρευτικές δοξασίες λέγοντας ότι μετακινούνταν οι εικόνες από τον ένα ναό στον άλλον.

Στην περιοχή μας έχω ακούσει πολλές τέτοιες μετακινήσεις εικόνων όπως για την εικόνα της Παναγίας της Κλεισουριώτισσας, που σύμφωνα με την παράδοση, έφευγε από την Κλεισούρα και πήγαινε στον Άγιο Ηλία Πηνείας συγκεκριμένα στον Ιερό Ναό Κοιμήσεως της Θεοτόκου όπου προς τούτο σήμερα η Παναγία ονομάζεται Κλεισουριώτισα. Επίσης η Παναγία στην την Μονή Σωτηρούλας του Αγίου Ηλία Πηνείας φαίνεται να είχε έλθει από τις Πόρτες και την ονομάζουν Πορταΐτισσα. Η εικόνα της Ιεράς Μονής Σωτηρούλας στην Βουλιαγμένη, έφευγε και πήγαινε στην Μονή των Νοτενών.

Ακόμη αναφέρεται ότι στην Νοτενά είχε έλθει και η Παναγία η Βελημαχίτισσα.

Συγκεκριμένα καθώς αναφέρουν οι Βελημαχίτες (από το χωριό Βελημάχι Γορτυνίας), η εικόνα της Παναγιάς της Βελημαχιώτισσας, υπήρχε στον μοναστήρι της Ζωοδόχου Πηγής, όπου μέχρι το 1510 είχε πολλούς μοναχούς. Κάποτε εκείνα τα χρόνια πήγαν οι Τούρκοι εκεί και αφού σκότωσαν τους μοναχούς, έκαψαν το μοναστήρι. Τότε η εικόνα, καιόμενη έφυγε με θαυματουργό τρόπο κατευθυνόμενη προς το όρος Ερύμανθος. Εκεί η εικόνα είκοσι χρόνια αργότερα το 1530, βρέθηκε από δύο ξαδέρφια τους Παναγιώτηδες (Νότηδες) και έκτισαν την Μονή, η οποία από τα ονόματά τους έλαβε την ονομασία “Μονή Νοτενών”. Η εν λόγω εικόνα τιμάται στις 15 Αυγούστου ενώ πανηγυρίζει μεγαλοπρεπώς στις 23 Αυγούστου.

Επίσης έχω ακόμη μια μαρτυρία που κατά την παράδοση αναφέρει ότι στην Ιερά Μονή της Υπεραγίας Θεοτόκου, που βρίσκοταν στο χωριό Ροδιά** της Πηνείας του Δήμου Ήλιδας, κατά τα Ορλοφικά, όταν οι Τούρκοι επέδραμαν κατά της Πηνείας, έφθασαν στο μοναστήρι σκότωσαν τους καλογέρους και πυρπόλησαν την μονή. Η δε εικόνα της Υπεραγίας Θεοτόκου, που βρισκόταν εντός της μονής, για να μην πέσει στα χέρια των άπιστων και την βεβηλώσουν, σαν να έγινε κάποιο θαύμα, έφυγε λαμπαδιασμένη και κατευθύνθηκε Β.Α. αφού κοντοστάθηκε λίγο, στον απέναντι ψηλότερο λόφο όπως λέγουν, στον Άγιο Ηλία Αγνάντων***. Η παράδοση αναφέρει, ότι γύρισε πίσω της και είδε το μοναστήρι να είναι λαμπαδιασμένο και τα τούρκικα λεφούσια να προχωρούν προς τα εκεί, κατάλαβε ότι εκεί δεν θα ήταν ασφαλής και μόλις στο βάθος αντίκρισε το Σκιαδοβούνι, πέταξε προς εκεί που ήταν  ψηλότερα και πολύ μακριότερα για να γλιτώσει τους βέβηλους. Μόλις έφθασε στο Σκιαδοβούνι, σταμάτησε δίπλα στον ναό. Εκεί την βρήκαν οι τσοπάνηδες μισοκαμένη και την αφού την καθάρισαν την τοποθέτησαν μ’ ευλάβεια μέσα στον ναό. Το μοναστήρι της Υπεραγίας Θεοτόκου στην Ροδιά, εγκαταλείφθηκε και δεν ξανακτίσθηκε.

Λέγεται ότι οι Αναζηριώτες είδαν την εικόνα να φεύγει φλεγόμενη, αλλά μετά το χωριό Σινούζι (σημ. Άγναντα) χάθηκε στον ορίζοντα και δεν ήξεραν που κατευθύνθηκε. Μετά από μερικά χρόνια λέγεται ότι ο ιερέας του χωριού Αναζήρι Παπαπαναγής Γιαννόπουλος, είδε στον ύπνο του την εικόνα της Παναγίας και του ζητούσε να πάει στην Νοτενά και να την φέρει πίσω στον τόπο της. Λέγεται ότι ο Παπαπαναγής δεν πήγε και ξαναείδε το όνειρο. Και έτσι αποφάσισαν και πήγαν στο μοναστήρι και αφού τους εξομολογήθηκαν τι έγινε πήρανε την εικόνα και την φέρανε στο χωριό στον Άγιο Παντελεήμονα και μετά την κατέβασαν στο ναΐδριο που έκτισαν στην θέση που βρισκόταν το παλιομονάστηρο της Παναγίας όπως αναφέρει η παράδοση. Όσο για την τύχη της εικόνας δεν γνωρίζω τίποτα άλλο.

Η θέση της μονής ήταν που είναι σήμερα το κοιμητήριο του οικισμού με ναΐδριο αφιερωμένο στην Υπεραγία Θεοτόκο.

Η Μονή Κοιμήσεως Θεοτόκου Νοτενών είναι ανδρώα κοινοβιακή μονή που ανήκει στην Ιερά Μητρόπολη Πατρών. Η “Παναγία των Νοτενών” ή “Παναγία Νοτενιώτισσα” γιορτάζει στις 23 Αυγούστου

Είχε την ονομασία “Μονή Νοτενών” μέχρι την 16/10/1940, οπότε και διορθώθηκε σε “Μονή Κοιμήσεως Θεοτόκου Νοτενών”. Βρίσκεται κοντά στο χωριό Σκιαδάς της Δημοτικής Ενότητας Τριταίας, στην Τοπική Κοινότητα του οποίου υπάγεται διοικητικά, στο όρος Ερύμανθος, και συγκεκριμένα στη νότια προέκτασή του και παραφυάδα του που ονομάζεται Σκιαδοβούνι ή “Κακοταραίικο”, σε υψόμετρο 879 μέτρων.

Πανηγυρίζει στις 23 Αυγούστου, όπου παραδόξως στο χωριό Κακοτάρι Ηλείας γίνεται και το πανηγύρι του χωριού. Κτίστηκε το 1530 στην αρχική της θέση, η οποία θέση ονομάζεται “Πάνω Παναγιά”, και πάνω στα ερείπια αρχαίου Δωρικού ναού, πιθανόν του Απόλλωνα, η οποία έχει εγκαταλειφθεί από της αρχές του 19ου αιώνα, αν και σώζονται ακόμα ο παλιός ναός και οι τοιχογραφίες του από τον 17ο αιώνα. Τα εγκαταλελειμμένα κελιά της “Πάνω Παναγιάς” είχαν φτιαχτεί από τα υλικά του αρχαίου ναού. Μεταφέρθηκε κατόπιν, στις αρχές του 19ου αιώνα, σε χαμηλότερο σημείο αλλά λόγω κατολισθήσεων και κακής συντήρησης ο ναός και τα κελιά του μοναστηριού καταστράφηκαν και το μόνο που σώζεται είναι το καμπαναριό που κτίστηκε αργότερα, το 1833. Στις αρχές του 20ου αιώνα κτίστηκε νέος ναός όπου τοποθετήθηκε η εικόνα της “Παναγίας της Νοτενιώτισσας”.

Στο χωριό Βελημάχι, οι κάτοικοι κατασκευάζουν μια αναμνηστική στήλη, που αναγράφει την αποδημία της εικόνας από την Ιερά Μονή της Ζωοδόχου Πηγής, προς την Νοτενά.

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ:

*Οι κομήτες είναι ουράνια σώματα που σε αντίθεση με τους απλανείς αστέρες και τους πλανήτες παρουσιάζουν όψη νεφελώδη (κόμη), ενώ η ύλη από την οποία συνίστανται μερικές φορές επιμηκύνεται υπό μορφή μακριάς ουράς όταν διέρχονται κοντά από τον Ήλιο. Αυτά τα φαινόμενα παρατηρούνται εξαιτίας της δράσης της ηλιακής ακτινοβολίας και του ηλιακού ανέμου στον κομήτη. Όταν πλησιάζει τον Ήλιο η ηλιακή θερμότητα τον ζεσταίνει και χάνει τα πτητικά υλικά από τη επιφάνεια του, από σχισμές που δημιουργούνται καθώς τα υλικά εκτοξεύονται με μεγάλη ταχύτητα, γύρω στα 1000 μέτρα το δευτερόλεπτο. Έτσι εκτοξεύονται ιόντα νερού (που εξαχνώνονται από τον πάγο), διοξείδιο του άνθρακα, σκόνη, οργανικές ενώσεις και μικρά πετρώδη κομμάτια με αποτέλεσμα να δημιουργούνται στο διάστημα δυο ουρές, η ουρά σκόνης και η ουρά ιόντων που παρασύρει ο ηλιακός άνεμος. Οι διαστάσεις του πυρήνα του κομήτη κυμαίνονται από μερικά μέτρα μέχρι δεκάδες χιλιόμετρα και αποτελείται από χαλαρά συνδεδεμένο πάγο, σκόνη και πετρώματα.

** ΜΟΝΑΣΤΗΡΙΟΝ ΣΤΟΥ ΜΠΕΧΡΟΥ ΟΙ ΥΠΕΡΑΓΙΑ ΘΕΟΤΟΚΟΣ ΜΕΤΟΧΙ ΤΗΣ ΚΑΘΟΛΙΚΙΣ ΟΛΕΝΗΣ

Βορειανατολικά του οικισμού Ροδιά, που δημιουργήθηκε μετά από συνένωση των οικισμών Αναζήρι ή Αναγύρι, Γέρου-Πέτρου και Ντάρα, βρίσκεται το κοιμητήριο του χωριού, με Ναό αφιερωμένο στην Υπεραγία Θεοτόκο που εορτάζει στις 8 Σεπτεμβρίου.

Από παράδοση, όπως μου ανέφεραν κάτοικοι του χωριού εκεί που βρίσκεται σήμερα ο εν λόγο ναός, λέγεται ότι υπήρχε παλιά μοναστήρι αφιερωμένο στην Υπεραγία Θεοτόκο. Εκεί δε -πάντα κατά την παράδοση- κάθε χρόνο της εορτής, διεξαγόταν μεγάλη και τριήμερη εμποροζωοπανήγυρη Στο περίφημη απογραφή του προνοητή Francesco Grimani της Βενετίας βρίσκεται μια καταγραφή των μονών της Πελοποννήσου επί Β΄ Ενετοκρατίας, μεταξύ των οποίων αυτές και της Ηλείας με ημερομηνία καταγραφής 25 /10 /1698.

Την απογραφή ζήτησε ο Φραγκίσκος Γκριμάνι από τους αρχιερείς, μητροπολίτες, επισκόπους και τον εφημεριακό κλήρο, όταν ήταν Γενικός Προβλεπτής του Μορέως, ζητώντας στοιχεία για την κτηματική περιουσία των μονών και ναών της δικαιοδοσίας του. Παραθέτω τα στοιχεία αυτά με την μορφή που καταγράφηκαν και στάλθηκαν.

+ Μοναστήριον στου Μπέχρου οι Υπεραγία Θεοτόκος μετόχι της καθολικίς Ολένης. τεριτόριο Γαστούνις.

- χοράφια ζευγαρίου ενού 1- και αμπέλι αξηναρίων 40.

Η απογραφή αυτού του Μετοχίου, νομίζω ότι σωστά χρεώθηκε στο παραπλήσιο χωριό Μπέχρου (σημ. Ακροποταμιά), διότι το εγγύτερο χωριό, ήταν ο ασήμαντος τότε μικρός οικισμός «Γέρου Πέτρου» με επτά (7) οικογένειες και 26 κατοίκους.

*** Ο Άγιος Ηλίας (Άη-Λιας) σήμερα είναι τοποθεσία δυτικά του οικισμού των Αγνάντων Πηνείας του Δήμου Ήλιδας και αναφέρεται ότι εκεί παλιά ήταν ναΐδριο του Προφήτου Ηλία και η παράδοση αναφέρει ότι και αυτό κάηκε επί τουρκοκρατίας και δεν ξανακτίσθηκε. Η κορυφή του Αη- Λιά είναι ένα σημείο (οπτική γωνία) που από εκεί φαίνεται ο ναός της Υπεραγίας Θεοτόκου στην Ροδιά που βρίσκεται δυτικά, αλλά και η Παναγία των Νοτενών που βρίσκεται Βορειοανατολικά του.