ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΟΣ ΓΑΜΟΣ "ΤΑ ΙΔΩΜΑΤΑ"

 Λαογραφική συλλογή Ηλίας Τουτούνης

«Προξενητάδες ήρθανε από τη Βαβυλώνα, να πάρουνε την Αρετή πολύ μακριά στα ξένα».

Έτσι αναφέρεται για το προξενιό, μια ωραιότατη παραλογή της δημοτικής μούσας, στο γνωστό μας τραγούδι του «ΝΕΚΡΟΥ ΑΔΕΡΦΟΥ».

Σε’ αυτές τις περιπτώσεις οι προξενητάδες, κατά την σύσταση του προξενιού, για να επιτύχει και να πείσουν και τις δύο πλευρές, έβαζαν σε λειτουργία την «γιορτινή τους γλώσσα», όπου σε αυτές τις περιπτώσεις «έσταζε μέλι και γάλα», και άρχιζαν τα παινεσιάρικα και υπερβολικά ψεύτικα λόγια, για να πείσουν όχι μόνον τους άμεσα εμπλεκόμενους, αλλά και τις οικογένειές των. Μετά από τον προξενητή, όταν γινόταν αποδεχτή η πρόταση γνωριμίας απ’ αυτούς που παντρολογιότανε, η επόμενη διαδικασία ήταν να έλθουν σε κάποια επαφή (άνδρας και γυναίκα) για να ιδωθούν. Αυτή η διαδικασία λεγόταν “Ιδώματα” δηλαδή ήταν η πρώτη οπτική γνωριμία και οι πρώτες ανταλλαγές σκέψεων.

Τα ιδώματα ήταν η δεύτερη φάση της διαδικασίας του γάμου, μετά από το “προξενιό” και συνήθως πραγματοποιούνταν στο σπίτι της νύφης, ή αν δεν ήθελαν να δώσουν κάποιο στόχο στους περίοικους και να μην παρελαύνουν οι γαμπροί, όπου δεν θα έμενε τίποτα το κρυφό και το ασχολίαστο. Τοιουτοτρόπως φρόντιζαν να γίνονται σε δημόσιους χώρους, όπως σε εκκλησίες κατά τον εκκλησιασμό, σε γάμους σε πανηγύρια, σε χάνια, σε μύλους, σε γιορτές ή και κάπου αλλού, με κάποιο συνθηματικό, ώστε να καταλάβει ο καθένας από την πλευρά του για το ενδιαφερόμενο πρόσωπο. Για την πρώτη συνάντηση, σ’ αυτούς τους χώρους, το κανόνιζε ο συμπεθεροκόπος και όριζαν ένα τόπο ίσα- ίσα που να ιδωθούν και να πάρουν την πρώτη εικόνα του –της υποψηφίου προς γάμο.

Όταν τα ιδώματα επρόκειτο να πραγματοποιηθούν στο σπίτι της νύφης, τότε στο σπίτι σήμαινε συναγερμός. Έπρεπε να καθαρίσουν, πρώτα τον αυλοίο χώρο να περιποιηθούν τα λουλούδια και να διευθετήσουν όλες τις ατασθαλίες. Από αυτό ακούγεται ακόμη και σήμερα η παροιμιώδης φράση: «Νύφη το σπίτι συγυρίζει, κάποιος γαμπρός θα τριγυρίζει».

Έπειτα έπρεπε να κάνουν μια γενική καθαριότητα στο σπίτι και να προετοιμάσουν διάφορα φαγητά και γλυκά, ώστε να εντυπωσιάσουν τον υποψήφιο γαμπρό για την νοικοκυροσύνη τόσον της οικογένειας και ιδιαιτέρως της νύφης. Αυτή η έντονη κινητικότητα σε κάποιο σπίτι, που είχε υποψήφια νύφη ή γαμπρό, πάντοτε έβαζε σε πονηρές υποψίες τις κλειστές και μικρές κοινωνίες των χωριών, όπου τα κουτσομπολιά και τα κρυφοκοιτάγματα έδιναν και έπαιρναν μέχρι ν’ ανακαλύψουν το νέο πρόσωπο που θα γινόταν γαμπρός ή νύφη.

Τέλος οι γονείς της και προπαντός η μάνα, έδιδαν και τις απαραίτητες οδηγίες στην μέλλουσα νύφη, πρώτα να κρατάει κλειστό το στόμα στην γειτονιά και κυρίως στις φιλενάδες της, επίσης της μάθαιναν για την συμπεριφορά της και τις συνομιλίες (ερωτήσεις – απαντήσεις), που επιθυμούσαν, με τον γαμπρό ή τους συνοδούς του, που θα ερχόταν για τα ιδώματα.

Σε περίπτωση που η νύφη είχε κάποιο πρόβλημα, έπρεπε με κάθε τρόπο να το αποκρύψουν, ή να λάβουν τα απαραίτητα μέτρα ώστε να μην το αντιληφθεί ο γαμπρός. Γι’ αυτόν τον λόγο δεν έβαζαν τη ύφη να καθίσει απέναντι από τον γαμπρό αλλά σε τέτοια θέση που να μην μπορεί ο γαμπρός να διακρίνει εύκολα τις χάρες ή τα ελαττώματά της. Έχω μαρτυρία που σε κάποια ιδώματα η μάνα της νύφης, έσπασε το γυαλί της λάμπας δήθεν κατά λάθος, και στην θέση της τοποθέτησε τον τσιμπλή, για να έχει χαμηλότερο φως για να μην μπορεί να διακρίνει ο γαμπρός διάφορες λεπτομέρειες.

Αν όμως η νύφη ήταν όμορφη, χωρίς προβλήματα και είχε άριστη διάπλαση κ.λπ. τότε άναβαν περισσότερες λάμπες, την έβαζαν απέναντι από τον γαμπρό, ώστε να εντυπωσιαστεί και να αποκομίσει τις καλλίτερες εντυπώσεις γι’ αυτήν. Ενώ πολλές φορές, αν η νύφη είχε κάποιο πρόβλημα, ή ήταν άσχημη, τότε χρησιμοποιούσαν την ταυτοπροσωπία, αν είχαν κάποια άλλη αδελφή, την παρουσίαζαν ως νύφη την ομορφότερη και καλύτερη και απέκρυπταν την πραγματική νύφη, μέχρι την ώρα του στεφανώματος.

Κάποτε σ’ ένα σπίτι υπήρχε μια κοπέλα, η οποία ήταν φιλάσθενη και πολύ κίτρινη και αδυνατισμένη στο πρόσωπο, όπου έδειχνε και σημάδια πρόωρης γήρανσης. Τότε η μάνα της εκείνο το βράδυ των ιδωμάτων την έντυσε με αρκετά εσώρουχα, ώστε να δείχνει πιο παχιά και την ώρα που φούρνιζε το φαγητό στον ξυλόφουρνο, έβαλε την κόρη της κοντά στην φωτιά για να ροδοκοκκινίσουν λίγο τα μαγουλά της, για να φαίνεται νοστιμούλα.

Λέγανε οι παλιοί ότι η πρώτη οπτική επαφή είναι το Άλφα και το Ωμέγα όλης της υπόθεσης. Γι’ αυτόν τον λόγο έδιναν τεράστια σημασία κατά τα ιδώματα. Σε κάποια στιγμή ενώ δεν είχαν παρουσιάσει ακόμη την νύφη στον γαμπρό, αυτή μόλις πήγε η μάνα της κοντά της λέει:

-Μάννα ψήθηκα, να βγω;

-Στάσου να ρίξω και εγώ μια ματιά και θα σου ειπώ!

Η μάνα της, την κοιτάζει κοντά στην φωτιά και δεν μένει ευχαριστημένη και τότε την άρχισε στις σφαλιάρες, όπως της είχε ειπεί να κάνουν αν δεν κοκκίνιζαν τα μάγουλα, και αυτά μετά από τα αλλεπάλληλα κτυπήματα έγιναν κατακόκκινα και άρχιζαν να πρήζονται. Έπειτα από λίγο την παρουσίασαν στο γαμπρό και όλα πήγανε, κατά τα ιδώματα, μια χαρά.

Μετά τα ιδώματα, ακολουθούσαν τα “Τελειώματα” δηλαδή το κλείσιμο του προξενιού, έπειτα γινόταν τα “Ασημώματα”, μετά ο “Αρραβώνας”, “Πλύσιμο μαλλιών”, “Ψωμιά” μετά οι προεργασίες του γάμου, “ Καρφώματα των προικιών”, η “Προικολαβή”, ο “Γάμος” και ο κύκλος έκλεινε με τα “Πιστρόφια”.

Τα “ιδώματα” δεν ήταν απαραίτητα στην περίπτωση δύο συγχωριανών. Έτσι μετά το «είμαστε δεκτοί», ο συμπεθεροκόπος έκλεινε το ραντεβού για τα “τελειώματα”.

Εδώ αναφέρω μια προσπάθεια ώστε ν’ ακυρωθεί κάποιο προξενιό.

ΓΡΑΜΜΑ ΚΑΛΟΘΕΛΗΤΗ

Διατηρείται η ορθογραφία του πρωτότυπου.

Επιδίς σε ξέρο απτί καλί κε έχουμε σμήξι κάνα διο φορές και έχουμε πιη και κάμποσα ποτίρια κρασί, επέσανε στα αφτιά μου ότι προξενέβις το τσουπί σου με τον γιόργι τις βασίλενας, απτου μπέχρου. Άγκουρμάσου ρε φίλε ο γιόργις έχι μια σκατοφιλενάδα πολί ξεκολιάρα στο χοριό μου και μπεζοβγένι νιχτιάτικα και τις κουβαλάι του κόσμου τα καλούδια η παλιοξεκολιάρα τον έχι βγάλι στον δρόμο. Ο αδερφός του ο Αποστόλης που έχι παρμένο την θανάσο μέρα παρά μέρα τις ρίνι και ένα μπερντάχι, με τι μπεθερά τις έχι φρίξι ο κοσμάκις και τι δεν τις έσουρε προχτές όξο από τιν εκλισία δεν σου λέο τίποτις ρε φίλε παλιοικογένια οι μουρλονταβλέοι τίρα γλίγορα να χαλάσις το προξενιό να γλιτόσι το τσουπί σου, άλο δεν σου λέο.

Εγό ροφιανές ποτέ στι ζοί μου δεν βάνω, αλά επιδίς σε εκτιμάο πήρα την απόφασι να σου το γράψο. Μι με παραξιγίσις ρε κολέγα εγό σε αγαπάο και δεν θέλο το κακό σου.

Δε σου γράφο πιος ίμε μη γίνουνε παραξιγίσις και εκτεθούμε.

Γιάσου φίλε.

Αρχείο Ηλία Τουτούνη.