ΞΥΛΟΠΗΚΤΟΣ ΤΟΙΧΟΣ – ΤΣΑΤΟΥΜΑΣ ή ΤΣΑΤΜΑΣ

 Λαογραφική συλλογή, επιμέλεια Ηλίας Τουτούνης

Τσατουμάς ή τσατμάς, λέγεται η τοιχοποιία (συνήθως εσωτερική) που αποτελείται κυρίως από ξύλινο σκελετό με κάθετα και οριζόντια ξύλινα στοιχεία (δοκάρια) στήριξης, σε συνάρτηση με μια ξυλότυπο κατασκευή με επίσχρισμα πηλού.

Η κατασκευή λειτουργούσε σαν εσωτερικό χώρισμα των οικιών συνήθως των φτωχότερων ανθρώπων και πολλές φορές για ελαφρύτερη κατασκευή. Αρχικά στηρίζεται και ταυτόχρονα αποτελείται από το οριζόντιο πάνω δοκάρι, σε πολλές περιπτώσεις αποτελεί το δοκάρι της στέγης, στο οποίο καρφώνονταν τα κατακόρυφα (όρθια) στοιχεία του σκελετού, τα οποία λέγονται ορθοστάτες.

Αριστερά και δεξιά αυτού του πλαισίου, συνήθως καρφώνονταν με καρφιά, η δένονταν με φυσικές ίνες καλάμια ή ξύλινες βέργες (λούρες στην τοπική μας διάλεκτο) ή και ξύλινοι πήχεις ισομεγέθεις και κυρίως ίδιου πάχους. Με αυτό καλυπτόταν ολόκληρη η κατασκευή από τον δάπεδο έως το ταβάνι, αριστερά και δεξιά του σκελετού. Η απόσταση μεταξύ τους δεν ξεπερνούσε τα δυο εκατοστά. Αυτή την κατασκευή στον τόπο μας πριν ακόμη επιχρισθεί με άργιλο (γλίνα) την ονόμαζαν καλαμωτή. Σημειωτέον ότι τα καλάμια και τα ξύλα έπρεπε να έχουν κοπεί με φεγγάρι και να είναι αποξηραμένα, επίσης έπρεπε να έχουν αφαιρεθεί και η φλούδα, για λόγους στερεότητας και μακροζωίας της κατασκευής.

Όταν η κατασκευή γινόταν κοντά σε παραθαλάσσιο τόπο, τότε χρησιμοποιούσαν και τα φύκια, τα οποία τα εγκλώβιζαν μεταξύ των καλαμωτών γιατί με την αλμύρα που είχαν δεν πλησίαζαν διάφορα έντομα, όπως ψύλλοι, κατσαρίδες, σκώρους κ.λπ. Στα ημιορεινά και ορεινά μέρη, ενδιάμεσα τοποθετούσαν μαλλιά προβάτου άπλυτα, όπου είχαν μια ουσία τον πίνο, (λιπώδης ακαθαρσία των μαλλιών των τριχών των προβάτων), όπου εκεί δεν πλησίαζαν μικρόβια αλλά ζωύφια και λειτουργούσε και σαν μονωτικό ενδιάμεσα στον τοίχο για να αποσοβούνται οι θόρυβοι από δωμάτιο σε δωμάτιο. Ακόμη έχω βρει τσατουμά αντί για μαλλί και φύκια, είχαν τοποθετήσει φύλλα και στελέχη του φυτού ψαθί.

Έπειτα από το πέρας της τοποθέτησης αυτών των εξωτερικών πηχών, η κατασκευή επικαλύπτεται με γλίνα, η οποία έχει αναμιχθεί με νερό και άχυρο ή και με κοζά (γιδίσιο μαλλί). Το άχυρο και το μαλλί ήταν ένα είδος συγκράτησης- στερέωσης (νεύρου) του μίγματος και κατά την κατασκευή αλλά και για το μέλλον.

Η λάσπη που παρασκεύαζαν δεν έπρεπε να είναι πολύ νερουλή αλλά να είναι στερεή και εύπλαστη, ούτως ώστε να μπορεί να στερεωθεί ενδιάμεσα και εξωτερικά της κατασκευής, με άλλα λόγια γινόταν ένα είδος σοβά. Τοιουτοτρόπως το κενό που έχει δημιουργηθεί ενδιάμεσα στα ξύλα, καλύπτεται εμπρός και πίσω από την άργιλο και δημιουργείται ένα ενιαίο σώμα από ξύλα και λάσπη, το οποίο ενίσχυε την πρόσφυση του επιχρίσματος.

Συνήθως αυτές οι κατασκευές γινόταν τους καλοκαιρινούς μήνες. Μετά το πέρας του επιχρίσματος με την λάσπη το άφηναν και ξεραινόταν και άρχιζε να δημιουργεί χωρίσματα (σκισιές ή σκασιές). Έπειτα από αρκετές ημέρες την χείλιζαν (επάλειφαν), δηλαδή παρασκεύαζαν πάλι αργιλούχα χώματα πιο νερουλή και το επάλειφαν ώστε να κλείσουν οι σκασιές και οι πόροι, που δημιουργήθηκαν μετά το πέρας της ξήρανσης του μίγματος.

Μετά το πρώτο χείλισμα το άφηναν και αυτό λίγες ημέρες ακόμη και πάλι το ξανά περνούσαν με νερουλή λάσπη και έτσι έκλειναν και τους τελευταίους πόρους. Οι τελευταίες επαλείψεις γίνονταν με ιδιαίτερη προσοχή και τεχνική, ώστε ο τοίχος να είναι λείος και εύχρηστος, για την επόμενη εργασία που ήταν το χρωμάτισμα με ασβέστη. Από καλαισθητικής άποψης και για να δημιουργήσουν χρώμα έριχναν μέσα στον ασβέστη λίγο χαλκό (αλογόπετρα) και τοιουτοτρόπως ο χρωματισμός του τοίχου ήταν γαλάζιος. Η χρήση του ασβέστη και του χαλκού δεν ήταν τυχαία αλλά αποσκοπούσε, να έχει μια ωραία γαλαζο-πράσινη όψη, και σε συνάρτηση αυτών των δύο υλικών για λόγους υγιεινής δεν μαζεύονταν μικρόβια και ζωύφια.

Τέλος αυτή η κατασκευή δεν επηρέαζε την στασιμότητα του κτιρίου και μπορούσε να αφαιρεθεί ή και να αναγερθεί σε κάποιο άλλο σημείο του κτιρίου χωρίς στατικά προβλήματα. Αναφέρω μάλιστα ότι στο χωριό μου Άγναντα Πηνείας, πατέρας χώρισε το σπίτι του σε δύο με τσατουμά και τα προκύπτοντα διαμερίσματα τα έδωσε στους γιους του για κατοικίες. Την μέθοδο του τσατουμά την χρησιμοποιούσαν και σε διάφορες κατασκευές εργαλείων. Σε περιπτώσεις που αδυνατούσαν ν’ αγοράσουν πήλινα κιούπια για την προστασία και την συντήρηση στερεών τροφίμων, έπαιρναν ένα καλαμένιο καλάθι μεγάλο και το επάλειφαν με λάσπη και κοζά ή άχυρο και τοιουτοτρόπως δημιουργούσαν ένα σκεύος για την προφύλαξη σπόρων ή αλεύρων από διάφορα ζωύφια κ.λπ.