Καταγραφή επιμέλεια Ηλίας Τουτούνης
Στην ντοπιολαλιά, η λέξη τσούπα, πριν λίγα χρόνια προφερόταν συχνά. Όταν αναφέραμε τσούπα εννοούσαμε γενικά το κορίτσι.
Η λέξη τσουπί, μάλλον προέρχεται από το Cuppe, που είναι τουρκική λέξη και σημαίνει είδος μακριού πανοφωριού που φορούσαν οι μουσουλμάνοι κληρικοί.
Κατά μια εκδοχή ίσως να προέρχεται από το αλβανικό tsupre= κορίτσι.
Σε δημοτικό μας τραγούδι εντοπίζουμε την προφορά τσούπρα: «Τσούπραμ’ το μαντήλι σου»
Τσούπρα μ’ το μαντίλι σου, γεια, μωρέ βλάχα μ’, γεια,
με τι το ’χεις βαμένο, γεια, μωρέ βλάχα μ’, γεια.
Τσούπρα μ’ το μαντίλι σου, γεια, μωρέ βλάχα μ’, γεια,
με τι το ’χεις βαμένο, αι, μανούλα μ’, αι.
Θέλω να χορέψω μια στιγμή, γεια, μωρέ βλάχα μ’, γεια,
εσένα περιμένω, γεια, μωρέ τσούπρα μ’, γεια.
Θέλω να χορέψω μια στιγμή, γεια, μωρέ βλάχα μ’, γεια,
εσένα περιμένω, αι, μανούλα μ’, αι.
Το τζεμπεράκι που φορείς, γεια, μωρέ βλάχα μ’, γεια,
μου σχίζει την καρδούλα, γεια, μωρέ τσούπρα μ’, γεια.
Το τζεμπεράκι που φορείς, γεια, μωρέ βλάχα μ’, γεια,
μου σχίζει την καρδούλα, αι, μανούλα μ’, αι.
(Όταν χορεύεις, βλάχα μου, γεια, μωρέ τσούπρα μ’, γεια,
μοιάζεις σαν πεταλούδα, αι, μανούλα μ’, αι.)
Την έκφραση την συναντάμε σε όλη σχεδόν την χώρα με μικρές παραλλαγές, όπως τσούπρα-τσουπί. Η έκφραση αυτή ήταν η πλέον συνηθισμένη, αντικαθιστώντας τον όρο κόρη ή κορίτσι.
Η λέξη τσούπα, ανάλογα με την εκάστοτε περίπτωση, ακουγόταν υποκοριστική ή σύνθετη όπως: Τσουπάκι, τσουπούλα, τσουπί, τσουπίτσα, τσουπίνο = μικρή κόρη
Τσουπόπουλο = δυναμωμένο κορίτσι.
Παλιότσουπο, κωλότσουπο, βρωμότσουπο, γυφτότσουπο, = σύνθετη λέξη, που υποδουλώνει τον χαρακτήρα του κοριτσιού που αναφέρει.
Αρχοντότσουπα, βασιλότσουπα, = υποδουλώνει την αρχοντική συμπεριφορά του κοριτσιού.
Κουτότσουπο, χαζοτσούπι, μουρλότσουπο = το άμυαλο κορίτσι.
Γεροντότσουπο, = η ξεμεινεσμένη κόρη.
Τσούπες, τσουπιά = κορίτσια.
Τσουποχώρι = σύνθετο χωριό & τσούπες.
Τσουπαρώνα, = η πρόωρα αναπτυγμένη κόρη.
Τσουποφαμελιά, τσουποφωλιά = οικογένεια με πάρα πολλές τσούπες.
Τσουπομάνι, τσουπολόϊ = εκεί όπου υπάρχουν πολλά κορίτσια.
Τσουποπάζαρο = το μέρος του οικισμού, όπου κάνουν την βόλτα τους τα κορίτσια.
Τσουπόσογο = το κορίτσι που προέρχεται από οικογένεια που κάνουν όλο κορίτσια.
Επίσης τσουποπάζαρο ονόμαζαν πιο παλιά τις βρύσες του χωριού, όπου εκεί καθημερινά παρέλαυναν τα κορίτσια του χωριού για να προμηθευτούν νερό και να γαμπρίσουν.
Τσούπα με αρχίδια = υπονοεί την ανδρογυναίκα.
Όταν κάποια γυναίκα εγκυμονούσε, σε ανάλογη ερώτηση για το τι παιδί επιθυμεί, απαντούσε: «Ότι παιδί να ’ναι αρκεί να κατουράει όρθιο», υποδούλωνε ότι επιθυμούσε μόνο και μόνον αρσενικό παιδί.
Όταν γεννιόταν τσούπα, τότε στο σπίτι επικρατούσε βουβαμάρα και στεναχώρια. Η παρηγοριά ερχόταν με τα κατάλληλα λόγια προς τους γονείς: «Απ’ την τσούπα θα πιεις κι ένα ποτήρι νερό!»
Όταν γεννιόταν τσούπα, την έλεγαν σχιζοφύλλα, εννοώντας ότι το γυναικείο αιδοίο παρομοιάζεται σαν την σχισμή. Ενώ δε το αγόρι καντάρι, που παρομοιάζεται σαν το όργανο ζύγισης το στατέρι ή καντάρι, που προφανώς μοιάζει με το πέος και τους όρχεις του ανθρώπου.
Γνωστή και δηλωτική των ηθών της εποχής εκείνης ήταν και η συνήθης επωδός σε κάθε ερώτηση, σε σχέση με τα παιδιά κάποιου.
-Πόσα παιδιά έχεις; «Δυό παιδιά και μία τσούπα...!»
Ακριβέστερα έλεγαν: «Δυό παιδιά κι ένα με το συμπάθειο…!!!»
Επίσης επικρατούσε και επικρατεί στους γονείς, ότι τα γεράματα η τσούπα θα σου φέρει ένα ποτήρι νερό στα γεράματα και θα σε ξεσκατίσει, ενώ από το αγόρι μην περιμένεις τίποτα.
Η μια τσούπα στην οικογένεια με πολλά αγόρια, ήταν η αρχόντισσα του σπιτιού, η προστατευόμενη αδελφή, αλλά και η υπόδουλος στ’ αδέλφια της.
Παλιά όποιος είχε αγόρια και μια ή δυο τσούπες, όταν έφτανε ο καιρός της παντρειάς κάποιου μεγάλου παιδιού, λέγανε:
Πρώτα θα διώξω το τσουπί και βλέπω για το παιδί! Υπονοούσαν ότι ήθελαν πρώτα να ξεφορτωθούν το κορίτσι και μετά να παντρευτούν τα αγόρια.
Παροιμίες και παροιμιώδεις φράσεις που αναφέρονται στις τσούπες:
Αγκάθι το τσουπί στο σπίτι και τριαντάφυλλο στην ρούγα!
Άλλο τα παιδιά κι άλλο οι τσούπες!
Αρσενικό με γένια και τσούπα με βυζιά, μην τα λογιάζεις για παιδιά.
Γέλασε η τσούπα την πούτσα!
Δέκα τσούπες, ένα αρσενικό δεν φτάνουνε!
Η τσούπες μου παρθένες, του κόσμου γαμημένες!
Κάλιο να ’χω τσούπα γαμημένη, παρά πούτσα μαραμένη!
Κατά την τσούπα και το γραμμάτιο!
Κοσκίνα τους τσουπούλα μου, γηροκόμισμα να έχω!
Λερώθηκες τσουπούλα μου και η λαδιά σου δεν βγαίνει!
Μπροστά πάει η τσούπα και από πίσω πάει κι η πούτσα!
Όποια έχει ένα τσουπί, έχει αγάπη ακριβή.
Όποιος δεν έχει τσουπί, κακά γεράματα να καρτερεί!
Όποιος έχει πολλά τσουπιά, θα ’χει ευτυχισμένα γερατειά!
Όπου ξένο τσουπί, πουτάνα χωρίς βρακί!
Παίδεμα τσουπιού, στου Μαλαπάσι νύφη!
Σάματις θέλει το τσουπί, φέρνει γαμπρό μες την αυλή.
Σκάρισε η τσούπα, σκάρισε κι η πούτσα!
Σπίτι δίχωτις τσούπα, κανάτι δίχως κούπα!
Σπίτι που δεν έχει τσούπα, έχει βρώμα κι ούλο στούφα!
Στο καλόμοιρο το σπίτι, τσουπί πρώτα θα γεννηθεί.
Στου καλόμοιρου την πόρτα, τσουπί γεννιέται πρώτα!
Τίμιο τσουπί, βασιλιάς με βούλα!
Τσουπί χωρίς βρακί, γραμμάτιο δίχως υπογραφή!
Παρεξηγημένα και παραμελημένα παιδιά τα περισσότερα τσουπιά από τους παλαιότερους, κατά την γέννησή τους, μέχρι να τα παντρέψουν. Έπειτα τα πράγματα άλλαζαν, όσον αφορά τα καλά κορίτσια, τιμή και καμάρι για τους γονείς και αν ήσαν παντρεμένα στο ίδιο χωριό ήταν το αποκούμπι των γηρατειών τους.
Κι άκου να σου ειπώ μου έλεγε ένα γεροντάκι από την Γορτυνία: «Η τσούπα σου, θα σου κλείσει τα μάτια…!»
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου
Το «Κούμανι και Αντρώνι» απεχθάνεται τις γκρίνιες τις ύβρεις και τα φραγγολεβέντικα (greeklish).
Παρακαλούμε, πριν δημοσιεύσετε το σχόλιό σας, έχετε υπόψη σας τα ακόλουθα:
1) Ο σχολιασμός είναι ελεύθερος.
2) Προτιμούμε τα ελληνικά αλλά μπορείτε να χρησιμοποιήσετε και ότι γλώσσα θέλετε αρκεί το γραπτό σας να είναι τεκμηριωμένο.
3) Ο κάθε σχολιαστής οφείλει να διατηρεί ένα μόνο όνομα ή ψευδώνυμο, το οποίο αποτελεί και την ταυτότητά του σε κάθε συζήτηση.
4) Κανένα σχόλιο δεν διαγράφεται εκτός από τα spam.